گبه بافی یکی از هنرهای دستی زنان عشایر است، که عشایر استان های مختلف ایران همچون بوشهر ، شیراز ، خراسان و … به این شغل مشغول هستند. گبه بافی نیاز به هیچ نوع نقشه ای ندارد و هر بافنده آنچه را که در ذهن خود دارد می بافد. نقش پردازی سنتی وجه مشترک گبه بافی در شهرهای مختلف ایران است. زمینه گبه های تولیدی مناطق مختلف ایران اکثرا دارای رنگ های روشن نظیر سفید، کرم یا شیری است.
گـَبه یا قالیچه خِرسک فرشی از جنس قالی است، که معمولاً در اندازه کوچک توسط عشایرلر و قشقایی بافته میشود. گبه پرزهای بلند دارد و در بافت آن شمار پود بیشتری به کار میرود که تاثیر چشمگیری بر نرمی گبه میگذارد. تعداد پود برخی از گبه‌ها گاهی از سه تا هشت پود در هر رج و بلندی پرزها گاهی تا یک سانتی متر هم می‌رسد.
برجسته ترین صنعت دستی و خانگی در استانهای بوشهر و کهکیلویه و بویر احمد بافت گبه‌است، که البته در قسمت هایی از چهار محال بختیاری و فارس نیز رواج دارد و تقریبا در اکثر نقاط روستایی و حتی در بسیاری از مناطق شهری استانهای مذکور شغل اول یا حرفه دوم‌‌بسیاری از خانواده‌ها محسوب میشود.
رنگ بافت گبه
در بافت گبه که به وسیله ی پشم خود رنگ مخلوط با موی بز انجام میشود، تفکیک رنگ از اهمیت فوق العاده زیادی برخوردار است و در واقع اولین مرحله ی کار گبه‌بافی را تشکیل‌میدهد و طی آن، دست اندر کاران ابتدا پشمی را که از دامهای خودشان تامین شده و یا(در صورتی که خانواده فاقد دام باشد) از سایر دامداران، دامپروران و عشایر خریداری‌‌گردیده است،به نسبت نوع رنگی که دارند کاملا تفکیک و پس از شتشو، توسط زنان و دختران و‌به وسیله ی دوک‌های کوچک و قابل حمل ریسیده و تابیده میشود.
گاهی نیز موی بزهای‌عدنی و پاکستانی را که از تنوع رنگ فوق العاده زیادی برخوردار است با پشم گوسفند مخلوط نموده و به عنوان تار یا جهت دوخت سجافها مورد استفاده قرار می‌دهند.
زمینه ی گبه‌های تولیدی مناطق مختلف ایران اکثرا دارای رنگ‌های روشن نظیر سفید، کرم‌یا شیری است و نقوش به رنگ‌های مشکی، قهوه یی، حنایی و… میباشد. گبه با کمک دارهای‌قالیبافی افقی و به شیوه ی قالی بافته میشود و بافندگان برای ایجاد نقوش بر روی‌‌فرآورده‌های خود در حین بافت از نقشه استفاده نمیکنند و اکثرا به طور ذهنی به این کار‌میپردازند.
ساختار گبه
گبه در اندازه‌های مختلف بافته میشود و برای بافت هر تخته ی 200 – 100 سانتی متری آن‌همکاری یک ماهه ی دو بافنده با روزی شش ساعت کار الزامی است. بافت گبه، همان گونه‌‌که گفته شد با بهره گیری از پشمهای خود رنگ انجام میشود.
گاهی بافندگان برای‌شفافیت بخشیدن به مواد اولیه مصرفی شان بر روی پشمهای سفید، شکری و کرم عملیات‌سفید گری و بر روی پشمهای قهوه یی و مشکی نیز عملیات رنگرزی انجام می‌دهند و به‌‌وسیله ی پوست میوه ی بلوط که در اصطلاح محلی جفت نامیده میشود، نوعی رنگ قهوه یی‌‌متمایل به حنایی و با کمک پوست انار، زاج و رنگ آهن رنگ مشکی شفافی به وجود می‌آورند.
طرح و نقشه گبه
بیشتر گبه‌بافان یک یا چند طرح خاص را در ذهن داشته و در بافت آن دارای مهارت هستند، ولی به طور کلی نقش اصلی گبه‌های ایرانی را یک مربع مستطیل و یک ردیف لوزی در وسط آن تشکیل می‌دهد که رئاس هر یک از لوزی‌ها، به رئاس لوزی‌های دیگر متصل‌است و در اصطلاح محلی کم نامیده میشود و علاوه بر این، استفاده از نقوش بوته جقه و گلهای مختلف به طریقه ی هندسی نیز جای خاصی در گبه های تولیدی توسط عشایر،روستانشینان و بافندگان شهری مناطق پیش گفته دارد.
در مجموع می‌توان گفت وجه‌‌مشترک تمامی گبه‌های ایرانی، گونه یی نقش پردازی سنتی است که طی هزاران سال‌پرورش یافته و نیز صور هندسی و نگاره‌های پرندگان و حیوانات زمینه که ممکن است‌‌مرکب باشد از ردیف صور هندسی یا انواع گل (چیزی شبیه نقوش فرشهای ترکمنی) یا‌مانند دستبافهای قشقایی راه راه باشد، با یک تا سه ترنج در هر گوشه.
گاهی نیز ممکن‌است زمینه ی مرکزی منقسم به چند مربع و یا بر حسب روش دیرینه و باور داشت‌های‌ذهنی هر هنرمند مرکب از ردیف‌های بوته جقه باشد و هر چند نگفته پیداست که هر یک از نقوش رایج در گبه بافی قرن هاست به ایل یا منطقه یی خاص منسوب است.
از ذکر این نکته نیز نباید گذشت که: هم عشایر و هم روستانشینان از گروه‌های همسایه ی خود و نیز‌گروه هایی که به هر مناسبت به ایل یا روستای آنها منضم شده تاثیر گرفته اند و به همان‌نسبت نیز بر آنان تاثیر گذاشته اند و این تبادل و تحول قرن هاست دوام داشته و در نهایت‌‌نیز منجر به پیدایش نقوش دورگه ی بسیار زیادی شده که در حد خود پذیرفتنی و برخوردار از نوعی ارزش هنری ویژه است.
همچنین بخوانید:
http://blog.gilar.ir/%da%af%d9%84%db%8c%d9%85-%d8%9b-%d9%87%d9%86%d8%b1%db%8c-%d8%a7%d8%b2-%d9%82%d9%84%d8%a8-%d8%aa%d8%a7%d8%b1%db%8c%d8%ae/
